لینک های برتر
مسجد جامع نطنز
روستای ابیانه نطنز
امامزاده آقاعلی عباس و شاهزاده محمد
قلعه طرقرود
بافت خالدآباد
خانه محقق الدوله
بافت تاریخی نطنز

بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی

میراث فرهنگی » بناها


آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی

در سمت غرب دهلیز ورودی جنوبی در چوبی نوسازی به چشم می خورد که حد فاصل راهرو شبستان نوسازی است که بر خرابه های پشت سردر خانقاه بنا گردیده است . پس از ورود به شبستان مذکور در سمت چپ در چوبی مشبکی است که در پشت آن آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی عارف بلند پایه قرن هفتم هجری قرار دارد .

آرامگاه شیخ مکانی مربع شکل به اضلاع 5/90 متر با چهار طاقچه عمیق مستطیلی با عرض 2/14 و عمق 0/68 متر در چهار سمت بر محور بنا و طاقچه های کم عمق کوتاه مستطیلی در مجاورت زوایاست. قسمت پایین دیوار را ازاره ای از کاشی به ارتفاع حدود 5/1 متر پوشانیده بوده که به مرور مورد دستبرد قرار گرفته است . اکنون جز تعدادی کاشی ساده چیز دیگری به جای نمانده است . با توجه به شکل جای کاشی ها معلوم می گردد که آنها ستاره ای شکل بوده و به گفته پروفسور گدار ازاره دیوار های مقبره پوششی از کاشی ستاره شکل با تلالو فلزی داشته که یک در میان کاشی فیروزه فام ساده در آن به کار برده بوده اند .

بدنه ديوارها از كاشي هاي ازاره به بالا داراي پوشش گچي است و اين پوشش مقرنس هاي سقف را نيز فرا گرفته است.گنبدي مقرنس بر سقف آرامگاه استوار گرديده است كه در قاعده آن كتيبه اي گچي به خط ثلث برجسته در زمينه نقوش ريز و درشت گچ بري شده بس زيبا به چشم مي خورد . اين كتيبه شامل آخر آيه 167-آيه 168 و بخش اول آيه 169 سوره آل عمران و جملاتي نوشته شده.

به ديوار جنوبي بقعه محاذي ضريح چوبي محرابي از كاشي بوده كه فعلا اثري از آن به جاي نمانده است و به گفته آندره گدار از آثار بند و بستي كه بر روي ديوار باقي است مي توان آن را نظير محراب هاي امامزاده يحيي و عيسي و رامين و علي ابن جعفر قم و مسجد ميدان كاشان دانست. از نكات فني و قابل توجه اين آرامگه كه به سال 707 هجري قمري پايان گرفته است متوازي نبودن محور اصلي بقعه با محور مسجد است كه در حدود 10 درجه انحراف دارد و به گفته پروفسور گدار اين انحراف به قدري است كه نمي توان آن را منسوب به اشتباه طرح ريزي دانست از آن جا كه هيچ سببي مادي نمي توان براي وقوع اين انحراف غير طبيعي يافت بايد تصور كنيم كه قبله شناسي در آغاز ساختمان مسجد با قبله شناسي در موقع بناي مقبره متفاوت بوده است.

در مقابل جاي محراب ربوده شده ضريح چوبي مشبك نسبتا بلندي قبر شيخ عبدالصمد را احاطه كرده كه بر پيشاني جبهه شمالي آن كتيبه اي نصب شده است. روي قبر برجسته شيخ را پوششي از كاشي هاي خشتي فرا گرفته و بر لوح سنگي نصب شده در سمت بالاي قبر به خط نستعليق برجسته جملاتي كنده كاري شده است.

گنبد بقعه شيخ عبدالصمد

گنبد بقعه متشكل از سه كثير الاضلاع استوار بر يكديگر و هرمي هشت ترك در انتهاي آن است. نخستين كثير الاضلاع كه محيط آن 31/29 متر و ارتفاع آن به علت اختلاف سطح بامهاي اطراف از 1/8 متر تجاوز نمي كند داراي اضلاعي به اندازه هاي مختلف از 2/25 تا 5/30 متر است. دومين كثير الاضلاع كه با 10 تا 20 سانتيمتر عقب نشيني بر كثير الاضلاع نخستين بنا شده و به صورت هشت ضلعي به ارتفاع 4 و محيط 26/6 متر است هر ضلع آن را نور گيري مشبك با طاق رومي كوچك در متن نغولي فرا گرفته است.كثير الاضلاع سوم كه 8 ضلعي و به فاصله پاگردي به عرض 80 سانتيمتر آغاز مي گردد داراي ازاره اي است آجري به ارتفاع 60 سانتيمتر و سپس مربع هايي به اضلاع 2/4 متر با پوششي از آجر مخلوط با كاشي معلقي در نقوش مختلف كه هشت ترك گنبد بر روي آن قرار گرفته است. بخش هرمي شكل گنبد به ارتفاع تقريبي 5/5 متر و داراي پوششي از كاشي با نقش و طرح هاي گوناگون است.

خانقاه شیخ عبدالصمد

زیبا ترین بخش مجموعه مسجد را سردری با پوشش کاشی دارای نقوش و طرح های گوناگون به نام سردر خانقاه تشکیل می دهد و چنین به نظر می رسد که پس از ساختن مسجد به سال 704 و بقعه شیخ عبدالصمد به سال 707 کار بنایی را ادامه داده و به ساختن خانقاهی پرداخته اند که متاسفانه جز درگاه یا سردری که به ساختمان مسجد اتصال دارد .

اثر دیگری از آن به جای نمانده است. . این سردر از آجر ساخته شده و در بعضی قسمت ها کاشی با لعاب فیروزه ولاجورد به کار برده اند و نمونه زیبایی از بناهای کبودرنگ دوره مغولی است . کتیبه بزرگی به عرض 45 سانتی متر به خط ریحان دارد که به طور برجسته بر متن کاشی های فیروزه ای به دور درگاه می گردد. بخش پایانی کتیبه به مرور زمان ریختگی پیدا کرده بود و بعد از کلمه سنه فقط سر دیده می شود ولی در تعمیرات چند سال قبل این کتیبه نیز مرمت و اکنون سنه سته و عشر و سبعمائه ( 716 ) در آن خوانده می شود .

در كنار كتيبه سردر كتيبه ديگري به عرض 40 سانتيمتر به خط كوفي زاويه دار برجسته به رنگ فيروزه اي بر زمينه سورمه اي به دور درگاه كه مضمون آن تكرار لااله الاالله محمد رسول الله و علي ولي الله است به فاصله تقريبي 5 سانتيمتر از كتيبه اخير الذكر كه طاقنمايي در سه طبقه قرار دارد ،‌ كتيبه ديگري به همان مضمون تعبيه شده است كه در بالاي لچكي هاي سردر به كتيبه قبلي متصل مي گردد.

فاصله شش طاق نماي تزئيني ستون هاي طرفين سر در محصور بين دو كتيبه خط كوفي متضمن شهادتين را هر طرف دو لوح مرمرين سفيد مربع شكل 50 سانتيمتري پر كرده است . ديوار شمالي فضاي داخلي سردر ، دري چوبي دو لنگه اي نصب گرديده كه در زمينه كاشي سبز رنگ نصب شده بر بالاي در چوبي جمله تعمير سال 1348 به چشم مي خورد. بالاي اين در را كتيبه كمربندي حاوي آيات 37 و 38 سوره نور به خط ثلث برجسته در متن كاشيكاري هاي داراي نقش شش و تكه سلي دار پوشانيده است. در طرفين فضاي داخل سردر دو صفحه كوچك با طاقنماي قرينه يكديگر قرار دارد كتيبه داخل آن ها به خط كوفي فيروزه اي و متضمن سوره اخلاص است كه به جمله صدق الله العظيم و صدق رسوله الكريم پايان مي گيرد. در كاشي كاريهاي صفه ها و اطراف آنها طرح و نقوش زير به كار رفته است.

  1. داخل صفه ها بخش زير كتيبه سوره اخلاص نقش شش و طبل گردان
  2. بخش بالاي كتيبه نقش شش و شمسه و بالاي آن نقش معقلي ساده
  3. ستون هاي تيرك مانند طرفين صفه ها نقش شش و دو لنگه چاك دار
  4. پشت بغل ها يا لچكي ها نقش شش و تكه
  5. سطوح جانبي صفحه ها نقش شش و سلي
  • ضمنا حد فاصل كاشي كاري هاي ديوار هاي فضاي داخلي سردر و مقرنس هاي سقف را كتيبه اي با خط كوفي فيروزه رنگ حاوي بخشي از آيه 274 و 275 سوره بقره به طور كمربندي پوشانيده است.
  • بخش بالاي كتيبه مزبور را كه سقف درگاه به شمار مي آيد مقرنس هاي زيبايي با نقش كاسه و نيم كاسه با پوششي از كاشي هاي رنگارنگ در نقش و طرح هاي گوناگون فرا گرفته است.
  • در پشت بغل هاي سر در بزرگ دو نقش خورشيد جالب توجه به چشم مي خورد كه پيرامون آن را كاشي كاريهاي زيبايي با طرح و نقش شش و سه پري تكه دار پوشانيده است.

مناره مسجد

مناره بلند و زيباي مسجد به واسطه سبك جالب و تزئينات كاشي كاري به ويژه كتيبه پهن و فيروزه اي ساقه آن بسي ارزشمند و قابل توجه مي باشد . اين مناره كه به ارتفاع 37/2 متر ( تا سطح بام ) و محيط 12/8 متر و داراي 118 پله مارپيچي است كه مابين در سفيد مسجد و سردر كبود خانقاه بنا شده است و به وسيله شبستان طاق داري كه سطحش با فرش آرامگاه شيخ عبدالصمد مساوي است به ساير بناها متصل گرديده است .

چون محور آرامگاه نسبت به مسجد انحراف داشته است براي اينكه بتوانند پله هاي ورودي بام را كه از جهتي پله هاي مناره نيز محسوب مي گردد ( چون ورودي مناره تقريباً در مقابل ورودي به بام قرار دارد ) بسازند ناچار شبستان جديد را به سمت غرب برده اند و در نتيجه خود منار هم به جانب غربي و سمت محور شبستان منحرف شده است ، در صورتي كه طبعاً باني قصدش اين بوده كه در جلو ورودي محور آرامگاه واقع بشود .

بالاتر از اين شبستان طاق دار شبستان ديگري است و از آنجا به پله مناره مي توان رفت . از طرف جلو خان يعني از دو طرف تنه مناره ، به وسيله دو پنجره بزرگ روشنايي به اين شبستان مي رسيده است. اين مناره و پنجره ها و درهاي سفيد و كبود به سبكي ظريف و زيبا تركيب شده و منظره دلفريبي و ذوق پروري را ايجاد كرده اند.مهمترين ريبايي آن در رنگ آميزي است مخصوصا در وسط اين ابنيه يعني در روي تنه منار كتيبه تاريخي قشنگي به خط ثلث برجسته بر قطعه اي از كاشي فيروزه اي نقش بسته است.

غير از كتيبه تاريخي فوق در قسمت بالاي بدنه مناره يعني درنيمه ارتفاع آن عبارت العظمه لله به خط كوفي آجري برزمينه كاشي فيروزه اي تكرار شده و در كتيبه پايين كه تقريبا در ارتفاع يك متري از سطح بام قرار دارد جمله الملك الله چندين با تكرارشده است.در متن كاشي كاري قسمتي كه كتيبه بزرگ در اطراف آن دور زده دو لوحه جداگانه از يكديگر قرار دارد كه در متن آن ها به خط آجري روي كاشي فيروزه اي جمله امير كبير جلال ا الدين عبدالله اعزه الله و بمساعي ... المعظم كمال الدين محمد جزاءالله خيرا نوشته شده است.

كتيبه جديد مناره :

در قسمت بالاي كتيبه تاريخ مناره از ابتداي طاق هلالي كتيبه جديدي كه از خانه هاي بيضي شكل كوچكي تشكيل شده و هرچه به طرف پايين مي آيد تعداد آن ها زياد تر مي گردد به طوري كه مجموع آنها تشكيل مثلثي مي دهند به چشم مي خورد اين كتيبه به خط نستعليق بر زمينه كاشي سفيد نگارش يافته و پس از تعميرات در سال 1342 هجري قمري در اين محل نصب شده است.

 

 

 

 

 

   

مدیریت
خدمات الکترونیک
نظرسنجی