مسجد میر

مسجد مير نطنز

در یکی از محله های غربی شهر به نام میر، کوچه ای باریک و طولانی به همین نام وجود دارد که در اواسط آن در سمت شمال شرقی کوچه ، مسجدی با سردری بلند و  از نوع طاق ضربی آجری به نام میر قرار دارد . این مسجد که ابعاد خارجی آن 6/78 × 7/50 متر است قبلاً از وسعت بیشتری برخوردار بوده که امروز ویرانه های آن در سمت جنوب شرقی مسجد مشهود است .

شبستان مسجد مربع شکل و طول هر ضلع آن در حدود 6 متر است با سقفی متشکل از 9 گنبد کوچک یکنواخت که بر چهار ستون مکعب شکل ( قطر هر یک 17/3 متر ) تکیه دارد . در پایه طاق در سمت شرق و غرب هر یک سه روزنه جاسازی شده است .

بخش ارزشمند مسجد را پس از سردر محراب گچ بری آن تشکیل می دهد که به عرض 1/64 و ارتفاع 2/84 متر است ، این محراب علاوه بر گچ بری حاوی نقوش گل و بوته ، دارای دو کتیبه برجسته به خط ثلث در متن گل و بوته ها می باشد . یکی کتیبه کمربندی لبه محراب و کتیبه دوم در داخل طاق نمای محراب یا طاقچه پایینی آن است که آن نیز به طور کمربندی و شامل سوره حمد است. روی بام مسجد، بخشی که پشت سردر قرار گرفته محراب گچ بری کوچکی به ابعاد 48 × 67 سانتی متر قرار دارد که در اثر عوامل جوی قسمت بیشتر آن خراب شده است .

محراب مسجد به طور کلی مثل سایر محراب های دوره سلجوقی و مغول می باشد ، یعنی دارای دو طاقچه روی هم و یک کتیبه است که قاب مانند آن را احاطه کرده است . نقوش گل و برگی که بر آن ساخته اند با کارهای دوره سلجوقی و مغول تفاوت زیادی ندارد ، آنچه موجب امتیاز اوست ظرافت و خشکی و لاغری است که از این جهت نزدیکتر به سبک محراب پیرحمزه ابرقو است که در فاصله سال های 510 و 519 هجری ساخته شده است .        

هیات باستانشناسی ایزمئو ایتالیایی که در سال 1966 میلادی از دیدگاه دیگر مسجد را مورد بررسی قرار داده اند ، چنین بیان کرده اند :  « سردر کوچک با خیز قائم آن مشخصات معماری مغول را مجسم می کند . مسجد که در حال حاضر کوچک بوده و تصویر افقی آن چهارگوش می باشد و سقف های آن که به وسیله چهار ستون مربع شکل نگهداری شده ، فضا را به سه رواق تقسیم می کند و شکل جالب ستون ها که دارای پهلوهای خمیده بوده و نگه دارنده سقف های گچی می باشند و تا کنون مشابه آن به نظر نرسیده است جلب نظر می نماید. این مسجد دارای شبستانی در انتهای دالان ورودی است که بخشی از ان در سطحی پایین تر از زمین قرار گرفته و از نظر معماری فاقد هر گونه اهمیتی است . »

چنین به نظر می رسد که ساختمان اولیه مسجد بزرگتر از بنای کنونی بوده و بخش شمال ، شمال شرقی و جنوب شرقی ساختمان کنونی را در بر می گرفته است . با توجه به ارتفاع سردر ، دوطبقه بودن ساختمان قریب به یقین به نظر می رسد  و با توجه به اینکه محور بنای کنونی مسجد با محور محراب گچ بری شده انطباق نداشته ، این امر می تواند ناشی از تغییر شکل ساختمان اولیه مسجد در اثر تعمیرات کلی انجام شده بعدی باشد .  این بنا به شماره 209در تاریخ 1313/4/31در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.