قلعه طرق

قلعه طرقرود

قلعه طرقرود قدیمی‌ ترین بنای خشتی شهرستان نطنز است. قدمت این قلعه به بیش از دو هزار سال می رسد و آن را متعلق به دوره اشکانیان می دانند. این قلعه بر بالای صخره ای مشرف به شهر طرقرود بنا گردیده است. وجود چاه سنگی میان قلعه، برج های نگهبانی و همجواری قلعه با بند طرق رود و همچنین تشابه معماری این قلعه با قلعه هایی مثل ایزدخواست بر زیبایی و شکوه آن افزوده است. . قلعه طرقرود از بناهای باستانی زیبا و باشکوهی است که با وجود پیشینه تاریخی و زیبایی خاص خود از آثار ناشناخته استان اصفهان به شمار می ‌رود. این قلعه بر روی صخره‌ ای بزرگ و دراز که کمر نامیده می شود ساخته شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی، بر عظمت و شکوه این بنای زیبا افزوده است؛ به گفته مردم محل، تا حدود بیست سال پیش در این قلعه سکونت رایج بوده است. واژه شناسی طرق به معنای آب کدر است. طرق ‌رود نیز به معنی رودی با آب کدر و گل آلود است. این نامگذاری را به زرتشتیان نسبت می دهند. ایشان دو هزار سال پیش در عبور از این مسیر، به رودخانه‌ ای پرآب ولی کدر و گل آلود رسیدند. بعلت پرآب بودن، همانجا سکنی گزیده و آنرا طرق رود نامیدند.مسیر دسترسی در مسیر جاده قدیم اصفهان به سمت تهران، درمسیر جاده اصلی، بعد از مورچه خورت در سی کیلومتری شهرستان نطنز به شهر طرق رود در حاشیه رشته کوه کرکس می رسیم که آب و هوای دلنشین و کوهستانی دارد. شهر طرق رود درکنار آبگیری کهن، در پای قلعه تاریخی شکل گرفته است. وجود مناطق زیبا از جمله باغ های سرسبز، منطقه نمونه گردشگری کشه، یحیی آباد، ابکشه، باغستان بالا و باغستان پایین با ویژگی های منحصر بفرد بر زیبایی این شهر افزوده است. نزدیکی این شهر به رشته کوه کرکس موجب اختلاف دمای محسوس در هر منطقه از شهر شده است بطوریکه در یک فصل میتوان در مناطق مختلف سه فصل دیگر را نیز در کنار این فصل مشاهده کرد که از ویژگیهای جالب توجه طرق رود است.

قلعه طرق رود، مهریه زنان منطقه نیمی از مالکان این قلعه بزرگ، زنان طرق هستند که خانه‌ های این بنای بزرگ به عنوان مهریه یا جهیزیه آنان ثبت شده است؛ در گذشته، هر محله به یک طایفه خاص اختصاص داشته و مغازه‌ های مختلف، تنور نانوایی و غیره در محوطه قلعه، نیاز اهالی را برای زندگی تامین می کرده است. درخت چنار ۱۴۰۰ساله، مسجد جامع دوره ایلخانی، دریاچه طرق و چهار سامون و حمام  که از جاذبه‌ های گردشگری طرق به ‌شمار می ‌روند مورد علاقه هموطنان می باشد. ویژگی های معماری قلعه فرم مهندسی و معماری همسان و یک شکل، یکپارچه بودن مصالح ساختمانی و شکل بیرونی بنا، بیانگر معماری واحد در ساخت این قلعه است. این قلعه که بر روی صخره ای بزرگ به بلندای ۸ الی ۱۲ متر از پیرامون خود بنا شده در سی هزار مترمربع مساحت دارای بیش از چهارصد اتاق، دهلیز و راهرو می باشد. این قلعه که به ‌خاطر وسعت زیاد خود، به‌ صورت دهکده ‌ای دربست درآمده است، در سه طبقه ساخته شده‌، اما در برخی نقاط تا پنج طبقه نیز افزایش می ‌یابد. قلعه متشکل از کوچه شرقی و غربی طویلی به طول تقریبی چهل متر است و گویا به هنگام ایجاد آبادی اولیه طرق ‌رود، ازساختمان ‌های قلعه و راهرو آن الگوبرداری شده است. راهرو قلعه که از سنگ لاشه و خشت و گل بنا شده در بسیاری از قسمت‌ ها سرپوشیده بوده و در میانه مسیر راهرو، پلکان ‌های طبقه بالا قرار دارد. اوایل راهروی اصلی بدون سقف است که به منزله میدان کوچکی است و چاه آب قلعه در گوشه آن به چشم می‌ خورد، این چاه از طریق تونل به قنات بزرگ طرق راه داشته و آب مورد نیاز قلعه را تامین می‌ کرده است. قلعه دارای ۴۴۰ اتاق بوده است که این اتاق‌ ها همگی از خشت و گل و تیر چوبی بنا شده و بیشتر آنها به مرور زمان ویران شده است. دیوار ضخیم قلعه از سنگ لاشه ساخته شده و فقط در اطراف در ورودی آن کمی آجر به کار رفته است. در بنای این قلعه دو گونه معماری دیده می ‌شود، در بخش شمالی، بیشتر خانه‌ ها دارای پله‌ های مناسب و اتاق‌ های نسبتا بزرگ است که برای سکونت، مناسب بوده و در طبقه زیرین انبار ساخته شده است؛ در برخی نقاط نیز قفسه‌ بندی برای سیلو کردن غلات و ادویه دیده می‌ شود. در بخش جنوبی قلعه اغلب خانه ‌ها کوچک هستند و اتاق‌ ها به انبار یا مغازه ‌های جمع آوری غلات شباهت دارند و در کل مجموعه اتاق‌ های این بخش بیشتر شبیه یک بازار بزرگ و تودرتو است.

شکل همسان اتاق‌ ها، تقسیماتی که در کف و زیرزمین آنها در بخشی از قلعه وجود دارد و خمره‌ هایی بزرگ که در قدیم وجود داشته و قطر برخی به یک متر می رسیده، بیانگر این مطلب است که این قلعه در برهه ‌ای از زمان بیشتر برای محافظت و انبار کردن محصولات کشاورزی و غلات استفاده شده است. دروازه ورودی این قلعه در ضلع غربی و در میان دیواری محکم و آجری به پهنای یک متر که اتاق نگهبان، در بالای آن قرار دارد ساخته شده است؛ اتاق نگهبان توسط روزنه ای به بیرون دید دارد و نگهبان به راحتی می ‌تواند فرد را شناسایی کند. درب قلعه نیز از سنگی یکپارچه با روزنه‌ ای در بالای آن، ساخته شده است.

همانطور که ذکر شد محل زندگی قلعه ‌بان در طبقه فوقانی قلعه و محل تهیه آتش‌ های مورد نیاز جهت دفع حمله دشمنان قرار گرفته و در زمان حمله بر سر دشمنان آتش ریخته می ‌شده است. قلعه همچنین دارای برج های دیده ‌بانی بوده که تفنگچیان در این مکان با استفاده از میدان دید بسیار وسیع، مراقبت از قلعه را بر عهده داشتند. چاهی برای خروج اضطراری از قلعه در یک سوم انتهایی قلعه که بر روی سطحی صاف قرار گرفته، میدانی کوچک ایجاد کرده‌ اند که قلعه را به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم می ‌کند. در گوشه شمال شرقی این میدان چاهی عمیق در دل سنگ حفر شده است و بر روی آن چرخ چوبی چاه قرار دارد؛ این چاه که به سبکی خاص و با پلان چهارگوش تراشیده شده احتمالا برای ورود و خروج اضطراری از قلعه، مورد استفاده قرار می گرفته است. در واقع، این چاه به اتاقی بزرگ به مساحت تقریبی ۲۰ متر مربع راه دارد که در دل سنگ کنده شده است؛ این اتاق که شکلی نامنظم دارد، دارای سکوهای بزرگ و کوچک است که کاربری آنها مشخص نیست؛ ورود به این اتاق از سمت شرق قلعه هنوز میسر است.این قلعه در چهار فصل سال قابل بازدید است .

این قلعه به شماره 2951 در تاریخ 1379/10/28در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.